اصلاح سیستم توزیع رانت، مقدم های بر بودجه متوازن

در تبیین ابعاد مختلف بیانیه گام دوم، به اقتصاد به‌ مثابه یک نقطه کلیدی تعیین‌کننده پرداخته شده است، و اتکا به یک اقتصاد قوی، نقطه‌ قوّت و عامل مهمّ سلطه‌ناپذیری و نفوذناپذیری در برابر استکبار تلقی شده و در مقابل اقتصاد ضعیف، نقطه‌ ضعف و زمینه‌ساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان قلمداد شده است. در بستر همین اقتصاد قوی است که ‌می‌توان حرکت به سمت کارایی و کارامدی و عدالت در نظام اسلامی را متصور شد و به عالی‌ترین مراتب، یعنی تحقق توسعه پایدار توأم با تعالی جامعه دست ‌یافت. اما بزرگ‌ترین چالش در این مسیر، حکمرانی قوی در همه ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که کشور ما امروزه، در این بحث با مشکلات متعددی روبه‌روست. یکی از ابزارهای حکمرانی ‌قوی، بودجه غیرمعیوب و متوازن است، زیرا بودجه سند دخل‌ و خرج دولت و پیش‌بینی آن برای یک سال مالی ‌است و در نگاهی راهبردی، سند سیاستی تنظیم روابط مالی و تدارک خدمات بین مردم و دولت است. اما مجموعه‌ای از مشکلات در فرایند تنظیم، تصویب و اجرای بودجه به ‌چشم می‌آید که طبق برخی تحقیقات انجام‌شده، علت‌ را رانت و دولت رانتیر و به بیان دقیق‌تر، سیستم توزیع رانت دانسته‌اند. «رانت» را نوعی مازاد یا درآمد غیرمولد می‌توان دانست که به ‌دنبال ایجاد کمیابی‌های طبیعی یا ساختگی (مصنوعی) ساخته می‌شود. در واقع با وجود رانت، درآمدهای حاصل از منابع طبیعی در مسیر تولید قرار نمی‌گیرند؛ زیرا در اصل منعکس‌کننده هزینه‌های سرمایه‌ای و نیروی کار نبوده، توسط عواملی غیر از موارد یادشده، مانند قیمت جهانی تعیین می‌شود. در این مقاله با توجه به جایگاه رانت در بودجه‌ریزی، ابتدا مصادیق رانت و توزیع آن در بودجه ایران بیان می‌شود و سپس به بررسی موردی تجربه کشورهای دچار این مشکل پرداخته، در انتها راهکارهایی برای کنترل و بهینه‌سازی سیستم توزیع رانت در راستای بسترسازی برای بودجه‌ای ‌متوازن مطرح می‌شود.