ماشین تولید فقر و تأثیر آن بر فضای ایران

 منشور گام دوم انقلاب در دو بند (بند 5 از بخش نخست و بند 4 از توصیه‌ها) به‌طور صریح و در سه بند به‌طور تلویحی به موضوع عدالت در جامعه اشاره دارد. به همین دلیل اندیشکده آمایش بنیادین در سال گذشته در پی وظایف تکلیفی، به بررسی موضوع عدم تعادل فضایی در ایران مبادرت کرد و دست به سلسله بررسی‌هایی زد که نتایج حاصل از آن برخلاف نتایج به‌دست‌آمده از سیزده طرح مطالعات اجتماعی پیشین، به نکته‌ای قابل تأمل اشاره دارد و آن اینکه تولید فقر و شکاف بین فقرا و اغنیا که در عصر ما سیری همواره فزونی داشته مولود ماشین بزرگ‌تری است که ماهیتاً به تولید فقر مبادرت می‌کند. این نتایج می‌تواند گزاره بند اول افق از نگاه آمایش سرزمینی در افق 1444 را که «در آن زمان ایران باید با حداقل نابرابری‌های فضایی همراه شود» پشتیبانی عملی کند. این مقاله که با روش پدیدارشناسی با رویکرد تحلیل متن ژانت تدوین شده، سعی دارد زمینه و الزام تحقق چنین اهدافی را در حوزه آمایش بنیادین تشریح کند و درباره نتایج حاصل‌شده از بررسی‌ مکانیسم عملکرد تاریخی از آنچه تحت عنوان توسعه رخ داده است به گفت‌وگو بپردازد. این روش گامی فراتر از بررسی عینیت‌های ملموس و هندسه ابزاری است که در چند دهه اخیر همه محققان داخلی و خارجی بر طبل آن کوبیده‌اند. نتایج حاصل از این تحقیق حکایت از آن دارد که:
شناخت مکانیسم تولید فقر مقدّم بر اندیشه‌های نظری توسعه است؛
ساختار مدیریت اداری کشور که در زمان پهلوی اول بر اساس الگوی سلسله‌مراتبی تغییر یافت ماهیتاً افتراق‌آفرین و عامل اصلی در دوقطبی شدن جامعه، افزایش فاصله فقیر و غنی و عدم تعادل فضایی در ایران بوده است؛
تعادل فضا در ایران در گرو تغییر ساختار مدیریت اداری ایران از الگوی سلسله‌مراتبی به الگوی مدیریت شبکه‌ای در واحدی سرزمینی است؛
مرجح بودن مکانی در توزیع درآمدهای ملی در الگوی مدیریت شبکه‌ای جدید ملغاست و اختصاص‌ها بر اساس شاخص واحد جمعیت و وسعت تغییر می‌یابد.